İLİMİZ ADIYAMAN’IN TARİHİ VE KURULUŞU
Adıyaman, tarihin bilinen en eski yerleşim yerlerinden biridir. Adıyaman Palanlı Mağarasında yapılan incelemelerde kent tarihinin M.Ö. 40.000 yıllarına kadar uzandığı anlaşılmıştır.
Yine Samsat-Şehrimiz Tepe’ deki tarihi bulgulardan M.Ö 7.000 yılına kadar Paleolitik M.Ö 5.000 yıllarına kadar Neolitik, M.Ö. 3.000 yıllarına kadar Kalkolitik ve M.Ö. 3.000-1.200 yılları arasında da Tunç Çağı dönemlerinin yaşandığı anlaşılmıştır. Bu dönemde bölge Hititlerle Mitannilar arasında el değiştirmiş ve Hitit Devletinin yıkılmasıyla (M.Ö. 1.200) karanlık bir dönem başlamıştır. M.Ö. 1.200’den Frig Devletinin kuruluşu olan M.Ö. 750 yılları arası dönemle ilgili olarak yazılı kaynağa rastlanmamıştır. Ancak; bu dönemde yöre Asur etkisine girmeye başladığından, Samsat’ta bulunan Asur etkili mühürler ve Kahta Eskitaş Köyünde bulunan Hitit Hiyeroglif’li kitabeler, Anadolu’daki tarihi silsilenin İlimizde de aynen devam ettiğini göstermektedir. Bu dönemde Adıyaman ve çevresinde Hitit Devletinin yıkılmasıyla ortaya çıkan Genç Hitit şehir devletlerinden biri olan Kummuh Devleti hüküm sürmektedir.
M.Ö. 900-700 yılları arasında yöre Asur etkisinde kalmakla birlikte, Asurlular tam olarak egemen olamazlar.6. yüzyılın başlarından itibaren yöreye Persler hakim olur ve yöre Satrap’lar (Valiler) eliyle yönetilir. M.Ö. 334 yılında Makedonya Kralı Büyük İskender’in Anadolu’ya girmesiyle Persler hakimiyetini kaybetmiş ve M.Ö. 1. Yüzyıla kadar yörede Makedonyalı Selevkos Sülalesi hüküm sürmüştür. Bu sülalenin gücünün zayıfladığı sırada, Kral Mithradetes 1. Kallinikos Kommagene Krallığın bağımsızlığını ilan etmiştir. (M.Ö. 69)
Başkenti Samosota (Samsat) olan Kommagene Krallığı, egemenliğini MS. 72’ye kadar sürdürmüş, bu tarihte yöre Roma İmparatorluğu’nun eline geçmiş ve Adıyaman Roma İmparatorluğu’nun Syrıa (Suriye) Eyaletine, 6. Lejyon olarak bağlanmıştır.
Roma İmparatorluğu’nun 395 yılında Batı ve Doğu Roma olarak ikiye ayrılmasıyla, Adıyaman Doğu Roma İmparatorluğu’na katılmıştır.
643 yılından itibaren bölgeye islam akınları başlamakla birlikte İslam hakimiyeti ancak 670 yılında Emevi’lerle kurulur.758 yılında ise İl, Abbasi komutanlarından Mansur İbni Cavene’nin hakimiyetine girer.
926 yılına kadar Abbasi hakimiyetinde kalan İl’de bu tarihte Hamdanilerin egemenliği başlar. 958 yılında yöre yeniden Bizanslıların eline geçer.
1114-1181 yılları arası yöreye Türk akınları olur. 1204-1298 yılları arasında Samsat ve yöresini Anadolu Selçukluları ele geçirir. 1230 ve 1250 yıllarında Moğul saldırıları yaşanır. 1298’de yöre ve İlimiz Memlüklülerin eline geçer. 1393 yılında Adıyaman bu kez de Timurlenk tarafından yağmalanır.
Büyük bir istikrarsızlığın olduğu Ortaçağ boyunca Adıyaman Bizans, Emevi, Abbasi, Anadolu Selçukluları, Dulkadiroğulları arasında el değiştirmiş ve nihayet Yavuz Sultan Selim’in İran seferi sırasında 1516 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Osmanlı topraklarına katılan Adıyaman, başlangıçta merkezi Samsat’ta bulunan bir sancakla Maraş Beylerbeyliğine bağlıyken, Tazminattan sonra bir kaza olarak Malatya’a bağlanmıştır.
Cumhuriyetin Kuruluşundan 1954 yılına kadar eski idari yapısı korunarak Malatya’ya bağlı kaza konumunda olan Adıyaman 1 Aralık 1954 tarihinde 6418 sayılı kanunla Malatya’dan ayrılarak müstakil İl haline gelmiştir.
Leyla DEMİRALP 